Tuanbia

5 July 2012,

 Miphun ah hawi dawt hna tutan zarh cu Utlak te tuanbia ngai tthan ding in kan sawm hna.  I hnahchuah le zir i ngeih aa that lonak kong a si.Tlangval dawh taktak nih Siangpahrang fanu lakah a hniangbik te kha a thit i, cu nu te a u le rual nih cun a va aa dawh tuk kha an theih i an hnahchuahnak kong a si.

NGATAINU

(Part One)

           Hlan lio ah khua pakhat ah nufa an rak um.  A fanu cu a min ah Nga Tai tiah a auh.  Nga Tai cu aa dawh tuk ah hin a hmumi paoh a duh lomi an um lo, zoh an rak cim hrimhrim lo.  Mikip nih an dawt, a pumrua that le a tungtai rem lengah a hmaithlak hrim hi a rak I dawh tuk ti a si.  A mitmu hrimhrim hi thipum fang dawh in aa dawh I a mit-au nih zing niceu bang a rak I dawh ti a si.  A samthlai nih le aa rem i a ziaza le tha kaw, nu sinak a tlinh lengah a aw a nem i a pawngkam a ummi paoh nih an lawmh dih tawn.

            Kum khat cu ruahpi a sur ciammam i a han kho ti lo.  A fak chin lengmang i ti a lian thluahmah.  Cucaah an inn le an lo zong a phum thluahmah.  Mi vialte cu an inn an lo chuah tak in ti nih a phak rih lomi tlangcung ah an kai dih.  A kai kho lomi cu ti nih a phum hna i an thi len cang.  Ti cu a thang chin lengmang i tlang cu phum dih a timh cang.  Saram pawl zong tlangsannak cu an panh cio.  Minung le satil saram hna cu tlang a sannak bik ah cun an i sual len hna.  "Zeidah a cang hna?" tiin zapi cu khuaci mui in an tap, an ai, an hram len.

            Ti cu a thang chin lengmang i "Tai, Tai, Tai" tiah Nga Tai min chim pah in tlangpar cu a hun naih chin lengmang.  Ti awthawng cu an theih tikah "Ti nih hin Nga Tai hi a duh caah a si ko," tiah an ruah.  A sam pakhat an phawi i ti lak ah an thlak.  "Tai" a ti i ti cu tlawmpal a vung zor.  Asinain a rauh hlan ah a hung thang than.  A angki an thlak than.  "Tai" a ti i ti cu a vung zor deuh nain "Tai, Tai" a ti i a hung thang than lengmang.  Cuticun Nga Tai sam le thilri le a hnipuan cu an thlak dih cang.

NGATAINU

(Part Two)

       Ti cu "Tai, Tai" a ti i tlang ah a hung kai chin lengmang.  Khuakhan awk an hngal ti lo i a donghnak ah mi vialte thihnak cha cun minung pakhat thih a tha deuh lai, an ti i Nga Tai cu thlak an timh.  Asinain a nu nih, "Kanmah sual ruangah kan tonmi a si tung lo, zeiruangahdah ka fanu theng cu kan thlak in kan thither lai," a ti i a siang lo.  A fanu cu fekte in aa tlaih I zapi he an i chut len, a donghnak ah an chuh khawh i Nga Tai  cu a tah a ai bu in tilian ahcun an vun paih.  Tilian chungah cun Nga Tai cu a vung pil zuahmah.  A nu nih a tahbu le a hrambu in, "Ka fa dawt sian lo, Nga Tai aw… nang ngami ah vung i cang law," tiah a cah ta, ti a si.

       Nga Tai cu a nu bia bang ngami ah aa cang taktak.  Cucaah ngami cu minung bantuk in hnuk a ngei I taw zong aa ngeih venak a si an ti.  Nga Tai nu cu a lung a leng tuk.  A fanu zun in a zaw zungzal, ti a si.  A fanu zung cu a tuar i ei le din zungzuam lo le tuan zaang tlung lo in a um.  Mi thil he fing le tlang kip a cult awn.  Aa chokvak lengmang i tlangsang kip hin khua za a cuan tawn.  A umhar le a lunglen celh loah thiam tal ka bang lai a ti I thiam tial baannak dingah tlangsang le tlangdawh a kawl I a donghnak ah tlangdawh ngai pakhat a hmuh i cuka cun thiamtah aa thawk.  Thantlang peng Khualhring tlang chungah tlangsang ngai pakhat a um i, cu tlang cu "Ngatai nu tlang" tiah atu tiang auh a si. Pupa chan ah cun Nga Tai nu thiamruak zong a rak um, an ti. Nga Tai nu tlang ah cung thiam a tak i Falam peng Ramthlo khualu Zinghmuh tlang ahkhin a thiam tlang a rak sih.

            Nga Tai nih a nu thiam a tah le a lunglen kha a theih tikah minung in a hun i langh i a nu cu a hung veh tawh, ti a si.  A nu sin a phanh tikah a taitang cu nga a si i a tai cungcu minung a si.  Minung bantuk in minung sin ah um awk a that lo caah caansau um lo in ti chungah a kir than tawn.  A nu a thih hnu zongah Nga Tai cu tlang ah a kai tawn i a nu um tawnnak kha lungleng le ngaihchia in a rak cult awn.  Kha ti tlang i a kai kha minung nih an hmuh tawn i ngaknu dawh tuk a si fawn, a tai tang nga a si fawn tikah a hmumi kip an khuaruah a har i a min ah Ngatainu tiin an auh colh ti a si.

Utlak te

(Part One)

            Hlan lio ah siangpahrang a rak um.  Fanu panga a ngei.  An khua pawng ahhin nuhmei nu nih fapa pakhat a rak ngeih ve.  A min ah Utlak a si.  Utlak te nih cun ka nu siangpahrangpa fanu rak ka halpiak tiah a fial.  A nu nih cun ka fa zeitin dah siangpahrang fanu cu ka hal ngam hna lai kanmah hmanh kan sifah he, nisawh le serhsat ah an ruat lai i kanmah hmanh an kan tthat lai lo maw? tiah a nu nih cun a ti.  A fapa nih cun a duh lo, ka halpiak ko ti in a ngiar lengmang.  A donghnak ah siangpahrang inn ah cun hmai chia ngai in aa thawh.

            Siangpahrang inn ah cun a lut i siangpahrang hmai ah cun a tthu.  Siangpahrangpa nih cun zei ko dah a si rak ka chim tuah tiah a hal.  Siangpahrang pa, na hmai hmanh khah a si lo nain ka fapa nih na fanu a duh tuk i rak ka halpiak tiah a ka ti lengmang caah ka rak in hal ko tiah a ti.  Siangpahrangpa nih cun na fapa cu a min ahodah a si tiah a vun hal.  Utlak a si tiah a chimh.  Siangpahrangpa nih cun, a cu Utlak ca i ka fanu hal cu dah ngai tiah a ti i a thinhun tukah an tuah kho lo ding kha serhlaih in tuah a fial hna.

            Khah a si ah cun, ka inn velchum dihlak hi tuzan hrimhrim ah samit (kattaza) nan phah dih lai.  Nan phanh (phah) khawh lo ahcun, nan nufa in kan thah colh hna lai, a ti.  Nuhmei nu cu hmai chia le ngaihchia taktak in a tin.  Ka ti ttheo lo maw, kanmah thihnak tu a si lai kan ti na duh lo a ti i a fapa cu siangpahrang chimmi vialte cu a chimh dih.  A fapa nih, ka nu na tha chia hlah kaa zuam lai a ti.

                              **************************************

Utlak te

(Part Two)

A zan ah cun Utlak nih siangpahrangpa a chimningte in an in velchum le an inn lam vialte tleu lak in a phah piak dih.  Athaizing ah siangpahrangpa cu zingkate in a tho i an inn lam le an velchum cu a tleu in a tleu kha a hmuh tikah a khuaruah a har ngaingai.  Nuhmei nu a rak tiammi kha a vun hngalh tthan.  Utlak nih a nu cu a voihnihnak siangpahrang inn ahcun a kalter tthan.  Siangpahrangpa cu ka biakam a si bantuk in kan pek ko hna lai tiah a ti hna.  Siangpahrangpa nih cun a fanu le kha a auh hna.  Ka biakam a si bantuk in nanmah lakah pakhat paoh nih Utlak nan vaat lai, a ti hna.  A fanu upa bik kha a vun chimh i a duh nemmam lo.  A changtu a fial i cu bak, a chang chin a fial i a duh nemmam ve lo.  Siangpahrangpa cu a lung a dong tuk cang, nan duh lo ahcun keimah an ka thah cang lai hih a ti i a lung a rawk ngaingai.  A donghnak ah a hniang biknu nih ka pa nangmah thihnak cun keimah nih ka vaat ko lai, a ti i a pa cu a thawhpi a hun chuak khawh.  Ngaknu cu Utlak vat ding cun aa thawh i lampi ah Utlak nih a duhmi rawl khuangterit le khaubok tepawl a tlaihpah hna i Utlak te inn cu a phan.  Utlak te cu um chung te ah cun arak um.  Aa putmi rawl cu a hei pek.  Cuticun hmun khatte ah cun an um ti in khua an sa.  Utlak te a nupi le Utlak ta a nu cu ni fatin lo ah an kal lengmang.  Lo lam an tlun pah ah Utlak nupi nih cun an pa rawl ah khaubok le cangcel tibantuk a von kawlpah lengmang.

            Voi khat cu Utlak nupi cu amah lawng lo a kal. Tlaitlan cung in khua a cuan i viral ah siangpahrang thuam in a rami tlangval pa a hmuh.  Khi pa khi hika ahhin ra seh tiah saduh a thah cuahmah lio ah tlangvalpa cu a sin a rak phan.  Ziah siangpahrang fanu na si lo maw, hika ah cun zeidah na tuah a ti.  Ngaknu nih cun hi ka hin pei Utlak te he kan i um cu a ti.  Siangpahrang thuam in a ummi tlangvalpa nih cun, ra keimah hi i um usih, kan zaam lai a ti.  Minu nih cun a si kho lo, Utlak te he kan i um cang cuta, a ti.  Tlangval pa cu aa lunghmuih tuk, va le cungah dawtnak na ngei, hihi thilttha si ko a ti a tluntaak.  Utlak nupi zong cu inn ah a tlung ve.  Lampi ah cangcel a hun kawlpah tlawmpal ah inn a phan.  Um chung i Utlak te cu cangcel cu a hei pek.

                   Uhtlak te (part 3)

            Nikhat cu Utlak nupi le a nu cu lo ah an kal tthan.  Utlak te cu a rak chuak i lengah a rak vaak.  A vahnak ah eek inn chungah a tla.  Zanlei ah an hung tlung i um chung ah a rak um ti lo.  A nupi nih cun hehchet tiah a kawl i a hmu ti lo, a donghnak ah eek-inn ah a cawl len khi a hmuh.  Cengceh in a ceh i a khawlh a khawlh hnu ah um chung ah cun a chiah tthan.  Ni khat cu rawl ei awk an ngei ti lo.  Utlak nupi nih cun, zeipaoh a si ah ka pa le sinah ka va kal lai i rawl ei awk ka va hal hna lai a ti.  An khua lei ah cun, kal ah aa thawh.  Utlak nupi an khua a tlun kar ah Utlak te cu tlangval mui dawh taktak ah a rak i cang.  An inn zong tlakrawh inn ttha taktak in a rak sak.  A nupi cu siangpahrangpa le a mithi lalang pawl nih riahcaw tampi he Utlak sinah cun an rak thlah.  Utlak nupi nih an inn a hmu kho ti lo.  A hlan an inn a rak simi pher inn chia te umnak ah khan tlakrawh inn dawh tukmi a rak um tikah a khuaruah a har i, an inn cu a kawlpi hna.  Inn hmai an phanh ahkhin a nu nih a hei auh hna.  Utlak nupi nih cun a thlite in a va caah a kawlpiakmi cangcel cu aa put i um cu a va zoh.  A um ti lo i a lau tuk, a nu kha a hei auh zok i ka nu ka va tah, khoika ah dah a kal, asi lo ah eek-inn ah dahra a tlak tthan hi tiah lau ngai khin a hal.

            A nu nih cun na pa he aa chawnmi khi pei a si cu a ti.  A pa he bia aa ruahmi cu a zoh i lo a kalnak i a rak hmuhmi tlangval dawh tuk kha a si.  Thil sining vialte kha a nu nih a chimh tikah siangpahrang fanu cu aa lawm tuk hringhran.  Aw Utlak sawhsawh te pei ka rak vaat ka ti, tlangval dawh tuk le mirum taktak pei a si hi a ti i aa lawm tuk hringhran.  A va cu midawh le pumrua ttha tuk a si tikah a u le nih an hnahchuah i an nau cu kan hlen lai i ram lakah kan thah lai an ti.  Ramlak ah cun an kalpi i an thah.  A thilpuan kha upabiknu nih aa hruk i inn ah cun a tlung.  Utlak te nih cun a nau a thah kha a theih.  Siangpahrangpa sin ahcun ca a hei kuat.  Nafa nu nih ka nupi a ka thahpiak. Na thah lo ahcun keimah nih ka thah lai tiah ca a hei kuat.  Siangpahrangpa nih cun cu thawngpaang a theih tikah a lung a rawk tuk i a fanu cu a thah hlei ah amah le amah zong aa that ve ti a si.

 30 May 2012 ,

"LIAN DO TE UNAU"

(Part One)

 ( Lian do Dar phaw cu Van Zang Hau Cem sin ah cun aphan hnga maw?Vanzang tuanbia dah asi e)
             Hlan lio ah Tlangte khua ahhin an nu le an pa nih an roh takmi Lian Do le anau Tuai Sel an rak um.  Ngakttah le buangro cu khuami nih an rak serhsat, an rak thlanglamh ngaingai hna.  Khuapi chunhthah le tlangzam hmanh hi ei awk a um lomi a ruhrang lawng hi an rak pek tawn hna. 

              Ni khat cu khuapite in ram kan riak lai, an ti i Lian Do te unau zong an rak i thawh ve.  Riahbuk an phak hlan deuh ah khin lam tan in lim nganpi a rak i khang i khuapi ramriak vialte nih thingluang ah an rel i an kar i an lanh taak dih.  Lian Do te unau cu zapi hawi hnu bik ah an chiah hna i thingluang hram cu an va phan ve.  Tuai Sel nih thingluangpi nih a mit a ttheh kha a hmuh.  A thlite in, "Ka u, atu nai thingluangpi kan karmi kha a mip a tthep," tiah a chimh.  A u nih cun, "Um ziar ko zapi lakah, kannih unau ningzah hmaichiat kan i huahnak a si lai," a hei ti.  Cu ti a thli i bia an i ruahmi cu a pawngkam pa nih a theih hna.  "Zeidah nan chim" a ti hna i, "Zei a si lo," an ti.  Riahbuk an phak ah, "Lian Do te unau hi mizer, mihrokhrol an si, lampi ah zei bia dik an i ruah ka theih ko hna," tiah an hrocer colh hna.  Cu tikah Lian Do nih ther le phang lengmang in, "Zei dang cu a si lo, kan rat pah i kan karmi thingluangpi kha a mit a ttheh lio ka hmuh tiah ka nau nih a ti ko cuh," a ti hna.  Upa pawl nih tlangval an hei thlah hna i an va zoh.  An va hmuh tikah Limpi a rak si taktak ko.  A rannak in riahbuk ah an hung tli i, "Limpi a si," tiah thanuam ngai in an hung chim.  Cu le cangka khuapi cu an tho phut i Limpi cu an thah colh.  Cu Limpi cu a ngan ngaingai caah an tha a nuam ko.  A sa cu an can i vo an i phaw.  Lian Do te unau cu an duh lomi lim pawpi kha an hei pek hna i, "Hihi vaa ser uh," an ti hna.  An unau in a pawpi cu thlanglei tiva cek ah va ser dingin an hnuh.  Tibungkor hram ah khan kan ser lai an ti lio ah, vate pakhat an chungah aa fu i minung aw bantuk in,  "Thlang deuh ah, thlang deuh ah," tiah a awn.  Tiva kuang thlang deuh ahcun an rawt tthan.  Lung lak i an rawt lio ah, cu Lim paw cu a ring-awn pah phun khin an theih.  Tuai Sel nih, "A chungah zeidik a um lai," a ti.  A pawpi cu kan khuai lai an ti nam in cun an von ah, thir le dar ah ko khi a lo, an khuaruah a har, a khupthal an leh, an von ah tthan i darkhuang le tthi rual a rak um taktak ko.  An i lawm tuk hringhran i cu dar tthirual cu an thuh tak.  Hawi sin ah lungsi ngai le thanuam ngai in an hung kai ve.  Khuami nih kan hlawh a tling ko an ti caah ramriak ti lo in an tlung tthan.  Inn an phak a zan ah an darkhuangle tthirual cu a thlite in an va lak i an tappi tang ah an thuh.  An dar cu mi an i hnilh cang lai an ti paoh ah an tum tawn.  An innchak nuhmei nu nih an tummi cu a theih tikah, "Lian Do te unau hi zeihe, zeihe nan tum tawn," a ti hna.  "Zeihmanh, zeihmanh kan tum lo, durkachengte kan tum tawn..." tiah an ti ve tawn.

              Zan khat cu Lian Do mang ah tarpa pakhat an inn ah a ra i, "Atu thawk in nan inn ah thluachuah bongmal nan cungah a tlung cang lai.  Mirum le milian ah nan cang lai.  Darchawn holh thiam nan ngeih caah nan lianhngan tikah i uanthlannak, mi zeirel lonak, mi cungah teirul chamnak nan ngeih sual i, cuti nan um ahcun hi thluachuah bongmal nih hin an chuah tak te hna lai," tiah a ti hna.

             A thaizing cu an hung tho i an mangte cu an lung chung ah a caam peng.  Tuai Sel cu ngakchia a si rih caah mi arfa ven in aa hlawh tawnmi a si.  Arfa a ven pah ah khin ttolhttang a hrual tawn i ttolhttang chungah a thlite in fangmu a khumh tawn hna.  Cu ttolhttang i a hrualchihmi fangmute cu an inn a phak in thlaici caah a khon.  Cu kum ahcun Tlangte khua an mirumpa cu khuangcawi aa tim.  Khua chirchan vialte Marram sahlawh cingla rualchan tiang zong an rak sawm dih hna.  Cu lio khuangcawi cu Laimi sunparnak ah a sung cemmi a rak si caah khuami zong cu an tha a nuam i an nih lawngte a chuak ko. Khual tlun ni a hung phan i khual paoh cu khualai mual an rak phan dih.  Khuami nih khan, "Nang kan inn ah na tthum lai," tiah kawh-auh a rak si.  Khual vialte cu tlun-inn an ngeih dih cang.  Zanlei mui chupchap ah Tuai Sel cu mi an king deuh cang lai tiah khuachung lei ah a va kal ve.  Muallai ah tarpa thil ttet fialfualte le a paiperte he a rak tthut ko khi a hei hmuh.  Tuai Sel cu khulrang in a ttin i a u Lian Do sinah, "Ka u, mual lai ah tlun in tong lomi a si ttheo lai, a tthu ko," tiah a va chimh.  A u nih, "Ziah na va kawh lo," a ti i amah tu a rannak in a tho i a va kal, "Kapu, kannih cu fang voicuar le raa lawng a eimi kan si, puan hlanh ding zong kan ngei lo, kan inn ah tlun na duh hnga maw?" tiah a ti.  Tarpa nih cun hmaipanhte in, "Kafa, nan inn i nan ka tlunter paoh ahcun din le ei cu biapi a si lo," tiah a ti.  Lunglawm tein Lian Do te inn ah cun an zuang.  Next Part two on June 2, 2012

Lian Do te unau (Part 2)

A zan cu zanriah an ei i puan hlanh ding an ngeih lo caah chakchang ah an ihter i mei an hawrhter.  Khuangcawi a dih tiang Lian Do te inn ah cun a cam ve ko.  Khuangcawi a dih in tlun an i thawh cio.  Tarpa zong tlun ding a si cang caah a kal lai zan ah tarpa nih cun, "Ka fale, nu le pa ngei lomi ngakttah buangro nan si buin kei tarpa nan inn ah nan ka tlunter, lumte in nan ka tuah, nanmah unau rak um hlah u law mi khua mi ram ah mualpho in pei ka hei thih ko hnga cu.  Nan unau in ka zul u law, sia thlaici nan duh cemmi kan tthenh hna lai," tiah a ti hna.  A thaizing cu an pu khualei ah cun chuncaw an i rawnh i an kal.  A ni hnihnak ah an pu khua cu an va phan.  Khua luhka ah Lian Do cu, "Ka ti a hal," a ti i an rak lan chung.  Lian Do a pialnak inn kha an pu i a far chuahpi a si i a hmeimi a rak si.  Banhla pumte he a ti cu a dinter.  Ti a din lio ah, "Aih, ka fa zei ti ding dah nan si?" tiah a hal.  Lian Do nih cun, "Ka pu nih sia thlaici kan thlah hna lai a ti i dahkaw kan rak zulh ko cuh," a ti.  "Ka fa, cuti a si ahcun na pu hi siarun tampi a ngeimi a si, cu sia run lakah cun sia vokpi timi a ngei.  Vokpi tiate khi a si lai, cu sia run a hring sortu cu a si.  Sai bong a si i cucu na vaa thim te lai," tiah bia a cah ta.  Sau nawn a rauh hnu ah inn cu a ra han ve i, " Aw.. atu maw na ra phanh, ti na dinnak kha midang an si lo, kan ni dahkaw a si khah," tiah an pu nih cun a ti.

An pu nih an nu cu, "Zuhui kha vun nawng," a ti.  An nu nih an pa cu, "Na ratpimi hna hi mi zeidah an si?" tiah a hal.  An pa nih cun an nu cu a thawh i, "Hi hna unau hi khuazing le ka vanluh pei an si cu, kan pu le tlawn pah ti na lakah na ttale nih cun an mitphei hmanh in an ka zoh ttung lo.  Hi hna unau hi um hna hlah sehlaw mi khua le mi ram ah rawl lo le khuasik lakah pei ka va thih ko hnga cu..." a ti.  Cu bia cu an nih a theih tikah, "Maw, khazingte le hna..." a ti hna i an lu in an taw tiang a muai, a zun hna.  Zanlei sang ah cun an sia a runrun in an vun tlung hna.  Lian Do te unau nih cun cu bantuk sia a runrun in an von tlunmi cu an hmuh tikah tthep lo in an rak zoh ko hna.  An kawm chungah cun an luhter dih hna.  A zan cu an pi nih arpi ti ti liop a thah hna i lunglawm ngai in an ei i an it.

A thaizing, zingkate in an pu a biakam a si bang a sia run chungin duh thimnak nawl a pek hna.  "Kawmka ka hun lai i pakhat hnu pakhat in an chuah tikah nan duh cemmi siapi cu a hngawng ah hri rak awih te uh," tiah an pu nih cun a ti hna.  Sia cu Pakhat hnu Pakhat an hung chuak i pi nganpi pi khat cu Tuai Sel nih, "Ka u, hi cu awih cang," a ti i a u nih a duh lo.  Cuticun a ngan pipi cu an chuak i an lan legmang ko.  Siarun chung pingan le pi dawh cu an chuak dih cang.  A donghnak ah sia vokpi cu a hung chuak ve.  A chuah bakin Lian Do nih a zuanhnawh i a hngawng in a kuuh tthup ko.  Cun hri cu a awih colh.  Cu bak ah cun a pu nih, "Maw khuazingte le hna," a ti i, an pu cu a hmai a chia rup ko.  Rawinak a si, khua kan luhka i, Lian Do ti a din ah khan an ni nih a rak chimh ti cu a hngalh colh.  A thawh hna i, "Ka fale, hi sia vokpi hi ka bongmal cu a si, hi sia a hringsortu hna an pi a si.  cun a tu cu kei cu ka ttumchuk cang lai, nannih unau cu mirum le milianngan nan si cang lai," tiah a ti hna.  "Damte in va kal ko kun uh," a ti hna.

An siapite cu an i hruai i khualei ah cun an tlung.  Khuachung i luhpi cu khuami nih an kan chuh lai ti an phan caah an khulu tlang ah an thlah ta i, inn ah cun an tlung.  A thaizing ah an siate cu an va zoh i, fate a rak hring i an i lawm ngaingai.  An va zoh paoh ah hrin thar mi fate a rak um zungzal ko.  Caan rau lo ah sia runpi ah an i cang manh.

Tuai Sel nih ttolhttang chung i a khumhmi fang tete kha hawi lori pawngte ah chuntlung pakhat i a velvang te khi a vah ve.  An lote ah cun an thlaicite cu an va tuh.  Ni le thla an liam i, an lote zong cu ttuan caan a hung cu ve.  Ni fate in an unau in an favui cu an va sik lengmang.  Nifatin an sik ko nain dih le dongh a thiam lo.  An innchak nuhmeinu kha ni khat cu an favui sih cu an va sawm "Nanmah unau lo tuah va cal kauh lo cu, nan ka siaherh ve chan," a ti hna.  Lian Do nih, " Ka pi, kan lote rak kan hmuhpiak ve kan ti ko cuh, i thawh ve ko," a ti.  "Nan sia a rem lo si le..." a ti i nuhmeinu cu nurelte he cun aa thawh ve.  Lo cu an phan i chuntlung pakhat le a velchumte kha a si ko.  A lungthil in chun hlan ah zaangdam in kan lim lai a ti.  Chunnitlak an sik i an i ken ciomi nurel a khat.  An sih cianak hmun a zoh tikah hnuhmaiher fang khi a si i, a khuaruahhar in zanlei cu an tlung.  An fang ttuan cu an lim tikah cun Lian Do te innchung cu buk he han he an ngeihmi vialte an khat dih.

Ni khat cu an innchak nuhmeinu nih khan a innchak i a ummi an khuaibawi fanu kha, "Ka maw, rung ka leng, ka hrik hna rung ka zoh, um har in dahkaw kan um ko hih," a ti i, len a sawm. Hrik an i zoh pah ah hitihin bia an i ruah.  "Ka maw, kan dawt caah hi bia hi kan chimhmi a si, atu cu va ngeih zong na za ko cang.  Phung dang in ka ruahpiak ruam hlah.  Lian Do te unau hi mi nih nihsawh zeirel lo in an ti hna.  Ngakttah buangro an si pat tiin, a taktak ti ahcun hi hna unau hi an men lo hih, an innchung hi a ho nih an pal bal lo caah a si.  Buk le han khat in fang an ngeih.  Kan khuachung koko ah hin aho nih an tei hna lai ti ka zum lo.  Cun zan i hla an sak i an tummi hi dar si dawh a si.  An hlasakmi hi ka ngeih tawn ahhin sia khalh hla si dawh a si ko.  Khualu lei i an unau zal an i bei i an kal tawn hna ka ruah ah siarun an ngei ko lai," tiah nuhmeinu nih cun a ti.  "Na ka zumh lo le ni khat cu fangsu dingin an inn ah vung kal law an sum ah va su, innchung ah va lut law Lian Do nan ti ka ding lai, tiah va ti hmanh, cun an buk le an han cu va zoh ko," tiah a ti. 

Lian Do te unau (Part 3)

Nikhat cu zanlei sang ah fangsu dingin Lian Do te inn ah cun an khaubawi fanu cu a ra taktak.  Tlawmpal a suk ah, "Lian Do ka ti a hal, nan ti ka ding lai," tiah a ti.  "Ding hen, ding hen," a ti i innchung ah cun a vung lut.  Ti cu tlawmte lawng aa dinter i, innchung thil le ri, buk le han lawng cu a zoh ko.  An buk le an han a hmuh tikah a lungthleite in "Aizel.. hi hna unau nih khuami an kan tei dih ko ttung." a ti i lung si ngai bu in a chuak.

Vaupi ni a chuak cang.  Ti-um ngahringdawi le tlangcung keithei hrawn an cu cang.  Ni khat cu an khuabawi fanu cu zanlei sang ah Lian Do te inn lei ah cun a vung zuang.  Lian Do cu aa ruah lo piin, "Lianlian, thaizing khuai kan hrawng lai," tiah a vun sawm ko hen cu.  Lian Do a chan chungah "Lianlian khuai kan hrawng lai" ti cu atu lawng hi a ton.  Cu chinchap ah khuabawi fanu midawh iangngei aho tumtah ngam lo a si fawn.  Cu bia nih cun Lian Do cu lungfim lo in ka mang a si sual maw a ti i, ngang koin a umter.  Duhsah in a vun i hrim i, "Kei he khuaihrawn hna na zuam rilmal ah kan hrawng ko lai," a hei ti.  Ngaknu nih, "Keimah nih ka vun in sawm te lai," a ti i, a lawi tak.

A zan cu Lian Do aa hngilh kho ti lo.  Khoika lei ah dah ka hrawnpi lai ti khua a ruahnak ah khan a dei ko.  A thaizing cu thaithawh ei khawh in khuabawi fanu cu aa vun i thawh i Lian Do cu a sawm pah.  Lian Do nih cun, "Khoika lam dah kan zulh lai," a ti i, ngaknu nih cun, "Khualu lei ah," a ti.  Lian Do nih, "Khuai cu phairam ummi an si, tu thing lakah an um lai," a ti.  Ngaknu nih, "Lianlian, nihin cu keimah nih kal ko usih kan tinak paoh ah kan kal ko lai mu...." a ti.  A bia al a sian lo caah an khualu lei tu thing umnak ah cun an kai.  Tlang an hung chuak i, tupi chungah an hung lut.  Sianeh an hmuh, "Lianlian, hihi zei neh dah a si?" tiah a hal.  Lian Do nih cun, "Fung neh a si ko lai," a hei ti.  "Hika ah fung cu an um i maw," a hei ti ve.  Tlawmpal an kal ah khin siapi nganpi ko varpi khi a dir ko. "Lianlian khikhi zeidah a si?" a hei ti.  "Sia a si rua." tiah Lian Do nih ngaknu biahal cu a hei leh.  An biaruah thawngpang cu sia nih an theih i a kenkip in sia runrun cu an ra chuak i, Lian Do cu an fuh lulhmalh ko.  "Cite an hauh ko cang hi ta an pu cu..." tiah ngaknu nih a lungthlite in a ti.  Ngaknu nihcun, "Lianlian, hi siarun hi aho sia dah an si, a ngeitu na hngal maw?" a ti, "Hi sia a ngeitu hi ka hngal bak lo, aho sia dah an si hnga, an tam ngaingai ttung," tiah Lian Do nih cun a hei ti ve.  Ngaknu nih cun, "Nusal ka si ve lo maw, hi sia a ngeitu hi ka co lo ahcun hri in kaa awk lai, hi sia a ngeitu ka vat vekvek loah vawlei ah zeidah ka nunchan a um," a ti i, a tor in a tor ko.  Cu ni cu chunnitlak siarun lakah an i chok, an thabat caan ah chawlno khiah an i phah i, dawtnak biazai an vorh tti.  Nitlak hmanh an hngal lo.  Khua kong cu an caihmi ah aa tel ti lo.

Lian Do te unau (Part 4) 

Zan khat cu a ngaknu nih khan a pa kha a thawh i, " Ka pa, atu cu va ngeih zong ka za ko cang, kum khua zongin ngakchia ka si ti lo, a phungning in tuah ko cang," tiah, a duhnak kha fiangte in a chimh.  A nu le a pa nih an fanu bia an ruah tikah a dik ko an ti i, zupu tampi in an thlak.  An zu cu an hmawng cang i, vokthau sum ruk an thah i, a fanu va thimnak puai kha an timhlamh.  Hi lio caan ah cun nu nih sa thah i cu ni ah khauchung tlangval lakah a duh cemmi kha a thaw bik zu dinh a rak si.  Cucu ngaknu nih a tuah ding a si.  Cun, man kong ceih i tthate in tthitumnak puak kha tuah tthan a rak a si.  Khuabawi fanu nih va i thim ding puai a si caah khuami cu an tha a nuam ko.  Tlangval pawl hoi hna cu zeitluk in dah kan i ttamh lai an ti i, zei khuate an thei lo.  Zing tho in tlangval pawl cu an hra chuak cio.  Keimah a ka thim ttheo lio ti ruahnak an ngei cio.  Tarnu le tarpa hna zong nih hi tluk midawh, aho valpa nih parbang ai ziamhpi lai an ti, an biaruah a thaw dih cio ko.  Khuapite in lokal cu an thauh ko nain, Lian Do te unau cu an thlauh hna lo.  Lian Do nih inn lamnaih deuh an si caah Tuai Sel hna a lung a ttha lai lo a ti i, zingkate in an tho i an sia zoh ah a kalpi.  Khuapi cu tuallai ah cun zu an dap, an laam hna i an i nuam ngaingai hna.  Zanlei ni a her cuahmah cang i, ngaknu nih cun zuhrai cu aa put i, zapi lakah Lian Do a ngiat len nain a hmu kho lo.  Ni a tla cuahmah cang.  Zeicaahdah atu tiangah a vat dingmi cu zuhrai cu a pek bal hnga lo an ti i, mizapi cu an khuaruah a har ngaingai cang.  Ni a tla i a muih cuahmah lio ah khin Lian Do te unau cu inn ah an rungtlung ve.  Inn kulhnak hruang-awng in khuabawi fanu nih cun Lian Do kha a hei hmuh.  A ran khawh chungin a va zuanhhnawh i, aa kuh i zuhrai cu a va dinh ko.

Cu thil cu khuapi tlangval nih an hmuh tikah an hmai a chia dih i, a thli in inn lei ah an i zukphiak dih.  Ngaknu i a nu le a pa cu an thin a hun tuk ah zoh ngam zong an si lo.  Lian Do an fa va si ding cu a ruah in an ruat kho lo.  A thaizing zingkate in khuabawipa nih an pu kha bia ah lamkal an thlah colh.  An pu cu Lian Do te inn ah cun a va kal i lam kal an fialnak kong kha hitihin a thawk colh.

"Hmun khat khuasak tti le cawmken a kan duh taktak ahcun hi hnu ni thum ah tthirual cingkirlit khat le ka inntual khat in sia ka manh seh a ti," tiah a ti.  Lian Do nih cun a rak thawh i, "A si ko, a ttha tuk ko, kan pi le kan pu pei an si fom lai cu, ni thum chungah inntual siakawm tthate in rak remh kun hna seh law, cingkirlit zong cu innleng suttung ah rak ttem seh.  Docawi le thlaipat hna kan vun i zuam ve kun lei," tiah a leh ve.  Cun, an pu cu a lawi colh.

Lian Do biachim ning cun an pu nih cun a va chimh hna tikah, an thinhun maw a ti deuh, an nihchuah dik.  Ngaknu a pa nih cun a ingpuan bu in cingkirlit cu sialpi tia timi thingrang khi a va lak i, a phung men in suttung ah cun a ttem.  Tual kawm cu a remh duh lo.  Lian Do bantuk sia mui hmanh a hmu bal lomi nih sia tual khat i manh lai cu a mang hmanh ah sia cu a hmu lai, tiah a ruat lo.  A ni thumnak ni cu a hung phan i Lian Do te unau cu an siarual kanh ah cun an kal.  Zanlei nitlak lai ah sia runpi cu khualu in an run kanh hna.  Khuami sia hmu bal lo an tam caah khuaruahhar in an zoh ko hna.  A hohmanh nih an chawmbia hna lo.  Lian Do nih Tuai Sel kha, "Kan pu kutka hram ah kikawng a ngan cem a luh lio ah a til ah chai in chai te, a hnu bik ah kalter," a ti.  An pu tual kutka hram an phanh i sia runpi cu tual khat in an dir lio ah kikawng ngan cempi cu a hnulei in Tuai Sel nih a til ah chai in a chiah.  A lau i sia dang vialte kha a suk a pah dih hna.  An zapi in tualleng ah an tli dih.  Lian Do te unau cu inn ah an va ttin i, tthirual cu ner le bok in an vun i put.  An pu tuahmi cingkirlit ah cun an bah.  An vun bah cuahmah lio ah cingkirlit cu a arvang a si caah a baoh i, tthirual cu innleng khat in an tla.  Cu thil vialte hna an pu nih a hmuh tikah aa lawm tuk i puai cu tthate in a tuahpiak hna.

Atu thluahmah cang ko hih Lian Do te unau tuanbia cu NEXT PART ah zeidik a ra tthan te lai,  rak i ngaih cio ko hna u.  PART 5 cu a donghnak bik a si cang lai.  Lian Do nih a tuahmi thil kha a zoh i a nuam tuk i porhlawt in a um ruangah an DARCHAWNTE hla a sanak le LIAN DO A THIHNAK kong a si cang lai.

Next Saturday June 30, 2012 ah kan rak thlah piak tthan hna lai.

Lian Do te unau (Part 5) 

Lian Do hi mindin auh a tong bal lomi a si.  Atu ah cun "Lianlian" a ti na, "Ka Pu Lian" a ti na, khuami cu an si cang.  Lian Do cu mittha a si, mi tang ah aa dor, sifak santlai lo cungah dawtnak a ngei.  Hmeinu hmeipa nih pacan taktak ah an i ngeih cang.

Khuachung khuakhan lairelnak hmanh ah voi tampi cu Lian Do tel lo in bia an khiak bal lo.  Lian Do mithmai le hmurka hi mizapi nih zohmi a hung si cang.  Lian Do cu a rem i a lian chin lengmang.  Cucaah khuang ka cawi lai a ti.  Khuami chim lo khua chirchan hmanh nih Lian Do khuangcawi lai cu an rak i ngaih cio.  Khuangcawi nithla cu a hung phan i, zu le sa cu ei cawk lo in a dah i a thah.  Khuami cu an i lawm tak tak, Lian Do nih cun ni kua chung khuang cu a cawi.  Ahohmanh nih Lian Do bantuk in a cawi khomi an um bal lo, an ti cio.  A ni kuanak ni a cawi lio ah hlan lio khuami nih an rak serhsat le zei i an rak rel lonak, an saruk hlehmi pawl kha buk chungah a rak khon hna i, atu i a lianhngannak le a rumnak, mi nih a buh le a sa an ei i, an i lawmhnak kha a vun i porhlaw i, buk chung saruh kha a vun chuah hna.  Hla aa thawh pah in, "Hihi nan sa hlehmi a ti!" tiah tuallai ah a bunghhnawh hna.  Khuami cu an ningzah le an hmaichiat in inn ah an lawi dih.  Zan khat cu zanttim hrawngah khin an darchawnte cu amahte in hla a sa.  Cu hla cu an ngaih i, "Hi inn hin ka chuak cang lai i, Vanzang Hau Cem inn ah ka tlung lai," ti a si ko.

Ni khat cu Lian Do cu amah lawng in siakhalh ah a kal.  Cu ni ah cun Khuangli ramhrang Vanzang chim dingin an ra.  Lian do cu an tlaih i, "Vanzang lam kan chim, na kan zulh lo ahcun kan in thah lai," an ti i, Vanzang chim ahcun a zulh hna.  Lian Do cu a siakhalhnak cun voi dang a tlun tawn bangin a hung tlun ti lo caah an nu le Tuai Sel cu awlokchong in an um.  Lian Do nupi cu pumlawng lo in a um fawn ttuan.  An mit hram cat in chaklei lawng cu an zoh i, um awkte an hngal lo.  Cu zan ah cun Vanzang cu zanttim ah an va chim hna.  Khuapi in an chuahhnawh hna i, Khuangli ral cu an dawi hna.  Lahva ral tlangthluan pakhat ah an hei phak hna i, Lian Do cu a zam kho ti lo i an thah.  A ruak cu an zoh i Tlangte an mirumpa a si kha an hngalh.  Lamkal an i thlah i, "Zeicaahdah Tlangte nih nan kan chim?"an va ti.  "Kan in chim ttung hna lo," an rak ti hna.  "Kan thahmi pa hi ra zoh uh," an ti hna i an va zoh tikah an pu Lian Do cu a si taktak ko.  A ruak cu thingkung ah khan an khan i, Tlangte upa nih kan tlunpi lai an ti.  "Lian Do i a darchawn kha nan kan pek lawngah a ruak hi nan i tlunpi lai," an ti hna.  Tlangte upa le Vanzang upa cu saupi an i ceih hnu ah Lian Do darchawn cu an va lak i, a ruak cu Tlangte nih an i tlunpi.  Cu tlang cu a tu tiang hin "Lian Do ruak khan tlan" an ti lan.

Lunglawmhnak tampi he

Salai Tuan Tin Thang



Lian Dodal hi Van Zang tuanbia  , U Cung Lian nih  ttial mi Lian dodal kong ( Van Zang tuan phung)

Lian Do Dar

           Pupa tuanbia «Lian Do Dar» timi hi lim pawpi chung in an rak lak mi Darhuai(Darchawn) a si.  Atu Tlangte le Sihcang khua karlak ah khin Mar cu inn tlawmte an rak um i, cuka khua ahcun Lian Do te unau(Mar hna unau)nih Darhuai cu an rak ngeih.

Mar Bawi Pu Hau Cem-

 Atu i Vanzang khua ti mi khi hlanlio Mar khua lian ngai a rak si i an rak cak, an rak tthawng ngaingai i an min zong a rak thang ngaingai .  Cu Mar hna nih cun «Vanzang» timi min zong an rak sak.  An bawi le cu Pu Hrang Bur le Pu Hau Cem an si i Pu Hau Cem hi a rak lianngan ngaingai.  Sattil tamtuk a ngei i a sattil nih cerh an tlak nak ttum cu hor lianpi ah a cang.  A rangcheihnak caah lam an cawh piak i motor kal khawhnak in a tu tiang a um rih i a min ah Thlaceuphei tiah an sak.  Lungairia(atu chan diamond timi khi si dawh a si) zong a rak neih i pupa tuanbia Lian Do Dar ngei tu zong a si.  Khuang a cawi le a bawi tik i fang an suk ahhin a Lungairia cu a chuah tawn i gaslight bantukin a ceu ti a si.  A thih tik ah a thlan ah an thlak ti a si i, atu tiangin micheu nih cu a thlan cu an kawl lengmang(a tu cattail tu keimah hngalh tiang an kawl tawn ko rih, kulii ah ka rak ihlawh bal ve).  Thlantlang Zahngo bawi Khuang Ceu he kawi ah an i tlai i Pautu, Khualhring le a dang Mar khuate vialte a rak pen dih hna.

          Voikhat cu Falam peng Khuangli khuami nih Vanzang ralhranh awkah an hung kai i Lian Do te inn ahcun an tlung.  Lian Do cu Vanzang lam kan chim law sia pifa kan in pek lai tiah an sawm.  Lian Do nih cun Vanzang lei ahcun a hun hruai hna.  Vanzang an hung phanh tikah khuataw ummi kha an vun nam hna.  Vanzang cu leklak an tho ve i, an i tuk tikah Khuangli cu an zam, an dawi hna i kuangpi cho ahcun Khuangli mi cu tampi an thah hna pinah Lian Do zong an thleih chih.  Lian Do nangmah nih maw na kan leirawi tiah an ti.  “Asi ko, sia pifa kan in pek lai an ti caah lam ka van chimh hna,” tiah a ti.  Vanzang nih Lian Do cu a kut le ke an ttem i laang in thingkung cungah an khan.  A naupa kha nan darhuai in na tlanh lo ahcun kan thah lai tiah bia an cah i, a naupa cu a chim awk a ngalh ti lo caah an darhuai cun Lian Do cu a hung tlanh.  Mah cu thok cun Vanzang Mar bawi Pu Hau Cem nih Lian Do darhuai a ngeihnak a si.

Thlantlang Zahngo bawi sin a phan

 – Vanzang bawi Hau Cem cu khuang a cawi i Thlantlang Zahngo bawi Pu Khuang Ceu kha thing ah a thiah.  Thlantlang nih cun khuangcawi cu tlamtling tein an hman pu i a dongh laiah Hau Cem nih, “Ka kawi Khuang Ceu, thing donnak ah zeidah na kan hauh lai,” tiah a ti.  Pu Khuang Ceu nih cun, “Zeihmanh a hau lai lo, na darhuai lawng ka duh” tiah a ti.  Hau Cem nih, “Ka Kawi, ka darhuai cu ka khuazing pei a si cu,” tiah a ti.  Khuang Ceu nih, “Na sian lo ahcun man pek loin ka tlung ko lai,” tiah a ti.  Hau Cem nih a kawi ngaihchiat kha a duh lo caah a darhuai a paak te kha a pek.  Mah ti cun Laimi kuat ah a phanhnak a si.  Hi darhuai a kengkawi tu chung le phun poah cu chan tampi tiang in tuanbia ngei peng in an um tiah an ti.

Khualhring bawi sin pakhat a phan-

 Hau Cem fapa Song Khar nih Khualhring bawi fanu Cong Vung kha a tthit.  Khualhring bawi nih man ah Lian Do Dar an hauh hna.  “Hi kan dar paak cu kan khuazing can a si,” an ti i an siang lo nain an i thitumhnak kha ai rawk ding a si caah man ah an pek hna.  Cu thawk cun Sailo, Thangur, Zadeng chung pawl nih an kenkawi i tthancho hram an i thawk nak a si ve.  Cong Vung cu a va inntual ah chunlai ah thiam a tak i, ruah lopi in an tual cung bungnge nih a kiah hnawh i a thi.  A vapa Song Khar nih cun hitihin ttahhla a lawh, “Cong Vung aw, Cong Vung aw, tthi kan pek i na duh lo, dark an pek le na duh lo, kan darhuai nan gen le hi can na can, Cong Vung man tam nu aw….” tiah a ttah.  Vanzang Mar bawi nih an darhuai cu midang kut an phakter caah an hnuzul, an tefa hna cu Mizo ram an um hnu tiang thawnghaam tuanbia an ngei kho ti lo tiah an ti.   

          Mar bawi Pu Hau Cem lungphun cu dawh tein an khuataw ah an phun.  Cu lungphun cu Vanzang khua in Mar pawl an ttio hnu ah, Laimi Vanzang an phak hnuah, Pautu le Farrawn tlak ah an kal dih i, Vanzang cu inn 12 lawng an tang.  Saral ttih ah an khua cu an chuahtak i khuahalh ah an i tthial.  Cu kar ahcun Thlualam bawi Pu Pek Hram nih a lungphun pakhat cu a put i a tualpar ah ai bunh.  A tu tiang in a hmun ko rih i Thlualam khua ah hmuh khawh a si ko rih.

 

Note: A cung cabia hi Vanzang Tlang Kuria Tuanbia(2003) chung in ttial tthan mi a si.  Hlanlio pupa tuanbia tete a rel huam caah siaherhnak he van thlah mi a si.

 

Sang Uk Ceu(Parkupa)

Trondheim 

27 May 2012,Lai kokek tuanbia si.Hibantuk tuanbia hi khon le chiahka duh.Keimah nih ka philh dih kathiam ti lo mittial mi tete fimtawl i hmailei tufa le hrang ah chiah ka duh mi si Salai Tuan Tin Thang ttial mi si, amah hal lo in Forrum attial mi ka copy mi si.

"Ngunnu Le A Nau(Tuanbia)"

A hlan lio ah Ngunnu le a nau an rak um.  Voikhat cu Ngunnu nih, "Kanau, lo kan kal lai," a ti i a nau he cun lo an kal.  Chun ni linh silingpi ah khin, "Kanau a lin tuk, zil kan kawl lai," a ti i zil cu an kawl. A nau nu nih cun zil sairaang a hmuh i a u tu nih cun zil a kermite lawng a hmuh.  A u nu nih a zil cu a ei i a dih colh.

A nau nu zil sairaangte cu a zoh i a mit a thi tuk, " Kanau, na zil ka cheu ve," tiah a hal.  A nau nih cun a siang lo.  " Kanau, na zil na ka cheuh lo ahcun chuntlung kaa senghter lai," a ti.  A nau nu nih cun, "Na duh le i senghter ko," a ti.  A u nu nih cun, "Chuntlung aw, ka seng, ka seng, ka nau nu nih zil a ka cheu duh lo e ka seng, ka seng," a ti i a kerek tiang a sengh," tiah a nau nu cu a ti.  A nau nih cun a siang hlei lo.  A u nu nih cun, "Chuntlung aw, ka seng, ka seng, ka naunu nih zil siaraang a ka cheu duh lo e ka seng, ka seng" a ti tthan.  Chuntlung nih cun a khuk tiang a hun sengh.  "Ka nau, ra ka cheu ko, ka khuk tiang a pil cang hih," a ti tthan.  Asinain a nau nu nih cun a cheu siang hlei lo.

"Chuntlung aw, ka seng, ka seng, ka nau nu nih zil sairaang a ka cheu duh lo e ka seng, ka seng," a ti tthan.  Chuntlung nih cun a tai tiang a phum cang.  "Kanau, rak ka cheu cang," a ti i tlawmpalte khi a hei cheuh. "Ka nau, rak ka cheu rih," a ti tthan.  A nau nih cun a cheu siang ti lo.  A u nu nih cun, " Chuntlung aw, ka seng, ka seng, ka nau nu nih zil sairaang a ka cheu duh lo e, ka seng, ka seng," a ti tthan.  Chuntlung nih cun a thin tiang a sengh cang.  "Ka nau, na zilte cu ka cheu ko mu," a ti.  A nau nih cun a cheu siang hlei lo.

A u nu nih cun, "Chuntlung aw, ka seng, ka seng," a ti tthan i a hngawng tiang a dolh cang.  "Kanau, ka cheu ko," a ti nain a siang hlei lo.  Chuntlung cu a auh tthan i a kha be tiang a dolh.  "Kanau, rak ka cheu cang," a ti.  A nau nih cun a pelte a hei cheuh tthan.  A unu cu aa za hlei lo, a vun hal tthan.  A naunu nih cun a siang ti lo. "Chuntlung aw, ka seng, ka seng, ka nau nih zil sairaang a ka cheu duh lo e, ka seng, ka seng," a ti i a pumpuluk in chuntlung nih a sengh dih i vawlei chungah a pil.  A naunu cu aa ngaichih tuk i a lunglen in a ttap zungzal.

Voi khat cu a ttah lio ah a cung in vaca an ra zuang.  A nau nu te nih cun, "Ka cung i va ca zuang... ka u Ngunnu nan hmu lo maw?" a hei ti hna.  Vaca run nih cun, "A hmuh cu kan hmuh nain tlang ah caw-ek, na-ek a thai lio ee," an ti.  A dang run khat an ra tthan i, "Ka cung i vaca zuang, ka u Ngunnu nan hmu lo maw?" a hun ti tthan hna.  " A hmuh cu kan hmuh ko nain, thlang ah, thlang ah caw-ek, na-ek a thai lio," an run ti.  Tlawmpal ah vaca run dang an ra tthan.  "Ka cung i, ka cung i caca zuang zuang, ka u Ngunnu nan hmu lo maw?" tiah a auh tthan hna.  Cu vial ahcun "Ei! ka nau awte a lo ko e" a ti i tangah an run ning in an ttum.

Ngunnu nih cun a hawile pawl kha, "Nan thla i phawi cio u law ka nau hi thla kan bunh lai," a ti hna.  An thla an phawi cio i Ngunnu a nau cu an bunhter i an zuan pi.  A u nu nih cu, "Khah, ka nau, kan thla kan pharh lai i kan umnak lei ah kan zuang lai, kan zuan pah i tivapi na hmuh ahcun ei, cu tivate cu na ti lai.  Tivate na hmuh ahcun ei, cu tivapi cu na ti lai," tiah bia a cah.  A u chimningte in tivapi a hmuh caan ah a thin a phan i, " Ei! a cu tiva te cu," a vun ti.  Tivate a hmuh caan ah, "Ei! a cu tiva pi cu," a ti.

Sau nawn an zuan ah khin a u chimh mi kha a philh i tiva pi cung i an zuan lio ah a thin a phang tuk i, "Ei!, cu tiva pi cu....." a ti sual i tiva chungah cun a tla i ngapi nih a rak dolh.

"Cafang ka ttial palhmi tete a um sual a si le a ruah zia ka thiam u tiah kan nawl hna."

Siaherhnak tampi he

Athang 

Robert Thawngzam,Tial mi, mipnun tungmer kho si lai ak zumh,Ruah awk tampi aum. Forum athlah nak ka rak i lak ve,Amah ka hal lo. Apoi hnga dek maw? mitampi rel poh attha tiah ak ruah cah si.Miphun chung ah History la in buaila mi tampi kan um ca i kan cawn nak zong ah Koloni  ram an kauh ter nak ati,Saza thawng chim mi hi ka zumh bak mi si.

Miphyun chung ah1 Attached file| 306KB

1. The Christianity and Development Work in Chinland.pdf

Download

12 Febuary 2012( Pyitthawng suhneh i ttial mi si  PIN LUNG  sachoh kong chirhchanh)

Dear Velhle thiam ka tta U LIN PUNG,

Tu thla, nihin ni cu kan rak I hamnaak akum 65 naak a si cang nain, kei nih cun kha kan rak iham lio I, na bia thlum al na aan kaa pawl le ka sin ah bia na rak I kam mi pawl kha ka philh kho rih lo e,nang nih cun, ka cakuat pawl hna kha cu mei ah ka theih lo kar ah na rak khangh dih cang kha mu.ka kut in ka ttial mi kha na ke in na ka hnawh piak I, na khangh a si ko lo mei kha. Kei cu kha kan iham ni I kan biatiam mi pawl hna kha ka bukbau chung ah kaa chiah peng rih ko ee. Kum 10 chung kan ziaza kan I zoh, kan I ngia lai I,  bia kanrak ikam  bang, kan tuahsernaak ah alangh ttung lo I,zumh awk tlaak kan si ti lo ah cun, kan iham naak hi leet khawh le adang tlangvaal le pasal na ngei kho na ka timi te kha na philh lo ding a si nain, naa philh ter hramhram ruangmaang mi nih hin ni fatin in ka lung afaak peng ko rih ee. Cu kum 10 hnu I, kan lung aa hmuh veve ko ah cun, Nupi ca le Pasal ca taktak ah, kih le kih tti, lum le lum tti, azei lei poh ah, nupi le pasal kar lak ah, I neek deuh naak um lo in, aarual te in thih hlaan lo khua kan sa tti te lai I, kei nih pharkhat ka hman ah cun nang zong nih pharkhat hman ve ding na ti mi ko nih khan ,kum tamtuk aka hraam ter cang e.

Kei kaa rak ruahnaak ah cun, (Nu tak si naak) nupi ca taktak ah maw na rak ka helh tiah pei ka rak I ruah sual cu, a tu ban tuk SAL NU caah na rak ka leem mi hi ka rak thei phaan lo ee. Kafa le zong nutak fa an si kho ti lo,Nu chuun fa hmanh ah an kai kho ti lo,SAL NU FA, lakfa ah an I chuah dih cang, Ro aco kho hnga ding dirhmun an si ti lo mi nih hin, ka lung afaak tuk tawn I, lungzawt naak tiang ka ngei cang.

Pasal ka biachim le ka tlahttem na rak ti I naa rak I ceerhro mi hna kha a tu ah cun mangbang an lo dih ai e. SAL NU  zoh in pei na ka zoh cu, SAL rian na ka ttuan ter,na lung kaan ton lo caan hna ah cun, na ka velh na ka pamh, na ka chuih, na ka lamh tawn mi hna hi, kum 60 leeng a si cang hi mu, zei tik tal ah dah kan tiam biakam te kha atlin te hnga aw ti in lungsau thinfual in kaan hngaak peng ko na in,a chel ah cun, phaisa na herh poh ah midang pa sin ah na ka zuar , pakip sin ah na ka zuar, ih pi ding in na ka hro na ka thlerh tawn kha mu, kei tu cu padang he na ka ih pi ter ruang ah mucih tamaat cu chim lo apiasen zong ka hmu bal lo. Nangmah nih na zaal chung ah naa senh dih, Zu din naak le Phekah naak ah na hman dih tawn kha,ei awk zong ah khim te in rawl na ka pek bal lo tik ah, ka taksa zong nih a theih ngaingai cang. Ka mitkuak a tla, ka ruh hna hi, ka vun nih a khuh menmen lawng an si cang. Ka sam hna zong ka kum rup lo in an paar dih cang hih, na zu rit lungpuam in na ka thongh tawn naak ah ka hmai lei acung lei ka ha pa 4 hna cu an kiak an beu dih cang .

Voi khat hoi hna kha cu, na theih rih  men ko lai, Zu rit bu in na rak ttin I, kan pokhlet in na tla I, AW KA PATHIAN ti in ka au sual I, aho Pathian dah na auh na ka ti I, Jahovah Pathian tiah therther phaangphaang in ka chim sual I, na rit lung zong fim dihlak in, na thin arak hung tuk I, ka keh lei hnabeng ah chet cikcek le khiing cikcek in na ka bengh ruang ah khan a tu ka keh lei hnakhaw hi aku/ acheet cang, rak ka zoh hmanh kaan ti zong ah na mit phei hmanh in na ka zoh duh ti lo, na phaisa hmuh duh ruang ah pa kip sin ah na ka ih ter peng ruang ah khan a tu cu zawtnaak tthalo ( AIDS) zong nih aka tlunh cang ee.SAL zuat in pei na ka zuat fam cu, hihi ta kei ka co tawk cu a si ko rua hi, ka ti ah, kei mah le keimah I thah hmanh ka ngamh tawn.

 Kan I um hnu ah cun, na biak mi na Pathian kha zalong te in na Biak khawh lai tiah na rak ka ti ttung, a tu ah cun, kha na biathlum hna kha cu zaanmang bang an lo dih ai hna ee, ka ti ah le nehhnu khirh tthan khawh a si ti fawn lo. Ka Pathian biak na ka sianh lo pin ah, Pathian ka biak tawn naak ka biakttheng zong na ka hrawh piak, ka Biakttheng  inntung hna na ka phawi piak, ka biakttheng hmun tthing hna ah na ek na ek( pura) hnawh salam tawn ah hin cun, tleicia ka pi le ka pu hna nih cun in hmu hna seh law, zei tin dik an in ti hnga mu.

Ka celh ti lo tiah voi hnih thum khua kaan tlik taak I ramlak lo thlaam ah ka va rol  tawn zong ah, ka zia kaa thinh cang lai tiah, na ka lem tthan tawn I kaa zumh sual lengmang peng fawn. Biakam aa foih tuk mi le biakam cia mi buar aa foi tuk mi na rak si ziar hi ta, velhle thiam ka tta pa aw.

Bia kan rak I kam lio ah, Holh aa dang mi kan si I a si kho hnga maw ka rak ti zong ah, kan inn chung khaar ah cun, nangmah holh he keimah holh he aa ruang in kan hman ko lai na rak ti lo mei kha, ziah atu keimah lila hmanh nih ka holh philh dih deeng lak in, nanmah chung holh lawng lawng holh ding na ka ti? ka holh lam thlang ah na ka hnon piak, na holh vaanzik ah na kai pi.

Bazaar kai zong ah pharkhat veve na rak ti mi,nangmah nih naa sent dih I, ka thlano theih lio hmanh ah theithur ka haw ka ti zong ah na ka cawk piak bal ttung lo,na ca tu ah cun Zu hmanh aman asaangsaang na din khawh peng fawn, kan fater ka hrin zaan zong ah khan,zaan vaar in Phe  kah naak ah na ka loh taak diam,keimah lawng ningtti in na ka chiah hna kha, midang sin ah ka chim ah cun,kan chungkhaar mualphoh a si lai ka ti,i ka innpa nu hmanh ka chim ngam bal lo.  kei ka ca ah cun, kan rak I um hlaan I, ka phaisa bawm cu a rocaar naak a sau tuk cang I a theep dih cang, ka phaisa bawm hmanh a um naak ka thei ti lo.

A tu cu ka rak duh sual mi velhlethiam ka tta pa, ka pumsa zong nih a tuar kho ti lo, ka ngan afah lo naak a zawn a um ti lo, ka lung retheih le ka ngaih chiat naak nih a tu hna cu Hnuk cancer ka ngei cang I, ka tta pa, sau kaan nun pi kho ti rua lai lo.

Na ziaza naa tthinh khawh naak hnga ding caah ka Pathian sin ah zaan fatin le rawl ulh in kaan hal piak tawn mi hna a theipar hi ka dam chung ah hin hmuh manh dawh ka si ti lo. Ka biak mi ka Pathian nung tu nih hi vawlei in kaan liam taak hnu ah, rak in ngaithiam kho te seh ti le Nupi dang hna na rak tthit tthan ah cun, keimah bang hin cun tuar ve te hin hna hlah seh tiah, thla cam bu in na kut kaan tlaih taak ee ka dawt velhlethiam ka tta pa (U LIN PUNG) aw.

Ps* Hi ka ca na rak hmuh I na rel dih tik ah hin cun, kei cu hi vawlei ah hin ka um ti lai lo, Dawtnaak tlaamtling a ngei mi ka Biak mi ka PA taang cung ah zungzaal in kaa diin cang lai.

Mangttha cikcek mu,

Na Vlehle aa rak zumh sual mi, mi molh na innchung nu,

CHIN , CHIN

12/02/2012

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PPP.

Thunder Bay

LAITLANG KHUALIPI ZUNG LAITLANG AH UM AWK HNATLAKNAK..........Hrangtar Nawnkhar(Khuapi)

 Pu Hrangtar Nawnkhar sin in hnatlaknak ka lak hnu ah a cabia hi ka rak thlah.Kawlram luatnak kan hmuh kate 1949 kum ah siseh, 1956 kum ah siseh, Halkha ah Myodaw chiah awk in khuakhannak a rak ummi ( A THUPMI TUANBIA ) hi theihtha ngai a si.

Aa Ngun pa ( Lian Cin ).

Kawl nih CHIN tiah an kan auhmi tlangcung deuh i a ummi miphun cu kan umnak kip ah mah le phunthek cio in holh phundang cio an rak hmang i 1931 kum milurelnak ah holh 44 a um tiah cazin an khumh. Cu holh a hmangmi chung hmanh ah cun kan rak i then rih i KHUA pakhat cio in khua an rak sa. Lovah awk ah RAM an rak i ham. Cuticunkan Lai holh ah KHUA le RAM ti bia a rak sem i, a thawngtha deuh nih KHUA tam deuh an pennak in PENG le RAM tiah a hung thang. Miuk, ram ngei tiah an rak ti hna. Miuk pakhat nih khua tampi ngaingai a rak ngei kho lo. Cu caah Mirang a rak kai tiang (1896) ah KHUARAM khan lawng a rak um rih i PENGRAM ti hmanh hi chimtlak ngaingai a rak si rih lo. Sakhua rawlrel pekmi in tuaktan deuh a rak si i, uknak ngaingai thathi in a rak leng kho lo i, KHUALIPI zong a rak um lo

.Mirang uk timi (British Burma) Kawlram chung i a ummi Kawlrawn ram le tlangcung mi vialte komh in ramthar pakhat kan ser lai i a min ah Fonhton Kawlram (the Union of Burma) tiah kan ti lai tiah hnatlak bu in 1947 ah Ram Uknak Upadi (1947 Constitution) an rak suai i cu Upadi nambat 196 ah a um bang Laitlang (Lairam) cu CHIN SPECIAL DIVISION khan in Fonhton Kawlram chung ah luatnak kan hmuh hnu (1948) in rak i tel a si. Cu tik lawng ah a hlan Mirang uk lio i Laitlang (the Chin Hills) i a rak i telmi Tedim, Falam, Hakha, le Kanpetlet lawng siloin Arakan (Rakhaing) leiin an rak uk chihmi Paletwa peng (the Northern Arakan Hill Tracts) zong CHIN SPECIAL DIVISION ah a rak tla. Khua le ram caah khuakhang lairel bu (Chin Council) a rak sem i cu hna cu hmunkhat te ah thutti le khuaruah khuakhan awk rian an rak ngei. Khualipi zung a rak herh. Laitlang cu umnak a rak har tuk rih caah khualipi cu Rangoon ah an rak chiah chung.

Miphun pakhat le ram pakhat tiah a ti ve komi nih hitihin mikhua le miram ah umthut len le khuakhan cu a dawh lo i kan mi bupi he zong kan i hlat, an aw aan zong kan theih a har deuh tiah Lutlai upa (Chin Council timi Lai parliamen vialte a telmi) nih khua an rak ruaht i, khualipi hi Laitlang khuazei ah dah umsehlaw a that hnga tiah khua an rak tuaktan. 1949 Lai Lutlai upa nih Laitlang khualipi zung cu Hakha ah umsehlaw a tha bik lai tiah an hna a rak tla dih ko rua. Rikhawt thate in an rak fim lo caah fiang tein chimkhawh asilo nain cu hnatlaknak le biakhiahnak a rak um caah le an khiahmi bia zong a khanzawn te a si ko tiah Kawlram uktu a rak simi General Ne Win nih a rak pom ve caah khualipi umnak ceih awk le khiah awk kha anmah Lai parlimen upa cung ahnawl kan pek hna lo hmanh ah an khuakhanmi tal cu mi fanau hna ruah piak awk an si ve ko tiah velsau in Laitlang khualipi zong cu Hakha ah um seh tiah nawl a rak pek a si kho. General Ne Win hnatlak lo le nawl lo in Laitlang khualipi zung kongkau cu ceihngam le tuahngam a si hrimhrim lai lo. 1950 kum zong ah vuancichok U Nu nawl lawng in Mangki zung cu Falam ah an thial tiah bia a um. 1959 ah Vuanci Pu Ral Hmung a nawl in Laitlang khualipi zung kha Flam in Hakha ah a rak thialmi cungah General Ne Win hnatlaknak a rak lak hmasa lo caah a rawk i amah Pu Ral Hmung hmanh kha vuanci rian in a rak thumh beh. Acan a cu rih lo i namchan in le rualremnak hnawrsuang tiang in ceihmai tuah awk a si rih lo ti nak a rak si ti hi fiang tein hmuh khawh a si ko.

Pu Ral Hmung zong zei ruatlo rumro le amah minthan duh le a vuanci nawlngeihnak kha amah duhhoih in a rak hman tiah puh le ruah awk a tlaklonak hnuchanh tuanbia tha tein a um ko. Laitlang khualipi zung kongkau an ruah tik paoh ah tlunkalnak lam a tluan deuh tiak ahcun khuazei khua hmanh ah zungpi cu um sehlaw Laitlang a si paoh ahcun a tha ko tiah 1958 tiang ah Lai Council a telmi parlimen upa tam deuh nih an rak cohlan ko ti hi biafek a si ko. Cu belte Pu Ral Hmung hi amah Hakha peng parlimen upa a si caah maw, asilo ah a hlan Chin Council nih an hnatlak an khiahcia bia kha upatpek le zulh awk a si tiah biatakte in a rak zumh a rak pom caah maw, Lai Vuanci nih nawl ngeihawk a si hrimhrim ko ti a rak pom i langhter a rak duh caah maw Laitlang khualipi zung cu Hakha lei ah a rak thial a si lai. Amah pumpak ca ahcun zungrian tuanning lampial deuh le i chuahsual deuh ah zapi nih ceih le ruah a rak si nain a dirpimi biatlang suttungpi cu biadik le tungfek a si ti cu nihin ah khuaza hmuh le theih a si ko cang.

Pu Ral Hmung i Laitlang khualipi zung umnak kong a ruahmi le a tuahmi cu lakhruakpi in a chuakmi a si lo. Ahlan tein a rak chim cia le a rak dirpimi a si cang. Acan a phan cang tiah a rak tuahmi lawng hi rampi nawlngeihnak le khuaram umtu can nih a pe rih lo tinak lawng nih a bia a rak dirter khawhlonak a si.

Chimceih ah a sau. Acozah rikhawt chung bia in zoh leh u si law a fiang khun lai. 1958 kum March 6, cacawn nili ni ah an tuahmi Chin Council pumhnak ah Pu Ral Hmung nih Laitlang khualipi zung cu Hakha ah um seh tiah a su a rak tun.

 U Ral Hmung (Hakha). Pumh Uktu upa a tanglei bia hi a su ka tun duh ko.

 Laitlang Mangki zung cu Hakha i umawk in 1949 kum ah Council nih an rak khiah cia bang in a rankhawhchung lamsul in tuahawk kongkau” ti a si. Pumh Uktu Upa, Mangki zung kongkau hi council ah a su ka tun hi vei 2 hang a si cang rua tiah ka ruah. Mangki zung Rangoon (Yangon) in Laitlang a phak tiang nawlpat tein chim ta ka duh ko. Mangki zung cu a hmasa ah Helpin lam ah a rak um. Cu hnu cun Laitlang ah an rak thial. Cu ti Laitlang lei i a thial zong cu Laitlang Mangki zung cu Rangoon ah a um hi kanduh lo tiah Laitlang aiawhtu pawl nih Vuancichok sin ah bia an rak chim. Cu ti a si caah Mangki zung kha Laitlang lei thialnak Vuancichok nih nawl a rak chuah. Cu tik ah 1950 kum ah Mangki zung cu Falam ah chikkhat i chia rih seh law tlawnkalnak lam a that deuh tik ah Hakha ah thialawk ah Council nih bia a rak fehter cia a si.

Vuanci (U Za Hre Lian) - Hi kongkau he pehtlai in Council nih bia an rak fehtercia timi cu cu lio ahcun Council pumhnak tiah zong thathi in a rak um lo. Rikhawt zong a um lo.

 U Ral Hmung (Hakha) -Cu lehlam cu kei cu ka hngal lo. Cu lio i a telmi parlimen upa hna nih anmah hrimhrim nih an ka chimh caah ka hngalhmi a si. U Sang Ning zong a chim. U That Hlaing zong a tel ve. Atu a su ka tunmi zong hi cu hlan lio i an khiahmi kha remh in ka tunmi a si lo. Cu hlan lio i an khiah ciami bia a si ko.

 Vuanci (U Za Hre Lian) - Council nih an khiahmi ti cu a tu le a tu na chim ko ee. Council nih biakhiahmi a um ti hi a chim cu an chim bal men lai. Biakhiahna rikhawt cu a um lo.

.U Thang Lian (Falam) - Pumh Uktu Upa, 1949 kum a si ahcun a tu can he cun a lo ti lo ti kha parlimen upa hngalhter kan duh ko.

 U Ral Hmung (Hakha) - Pumh Uktu Upa, cu hlan lio i Council rian le Laitlang Vuanci rian zei tin dah a thleidan ti kha Pumh Uktu Upa nih a nawl peknak in tlawmpal nawlpat bu he fianh ka duh ko. Laitlang (Chin Special Division) remhmi Act Upadi nambat 5 nak ah nawlchiahmi a um. Cu ti a si caah Fonhton Acozah (Pithawngsuh) i biakhiahnak in tiah a ti caah hi cu zulhawk a si tiah kei cu ka ruah. Cu caah cuhlanlio i an rak ruah cia i an khiah ciami Mangki zung umnak kongkau hi asikhan bak in kan tuan piak awk ah nawlpat bu in a su ka tun ko.

 Vuanci (U Za Hre Lian) - Council nih biakhiahnak a um lo tiah ka nawlh than duh.

 U Ral Hmung (Hakha) - Biakhiahnak a um lo zong ah Hakha cu Laitlang i a laicer a si. Tlawnkalnak a tha. Mangki zung umawk ah a tlakrem tiah ka hmuh caah a su ka tunnak a si.

 U That Hlaing (Paletwa) - Pumh Uktu Upa, hi a su tunmi hi keimah tuan deuh i ka hmuhmi a kong he pehtlai in thohkhan pah in chimceih ka duh. Keimah ka hngalh zat khan ahcun 1949 September thla Council tonnak ah biakhiahmi a si.Thlanglei Laitlang Zipeng zung chiah awk ti zong kan rak khiah. Mangki zung kha Hakha ah chiahawk tiah zong bia kan rak khiah.

 Vuanci (U Za Hre Lian) - Cu hlan lio ah Council nih an ceihmai maw? I pumh thutpum men in ceihmai bu in biakhiahmi dah a si ti cu ka chim thiam lo. Sihmansehlaw rikhawt a um lo ti kha kei ka chimmi a si.

 U That Hlaing (Paletwa) - Cu lio ahcun U Lian Thum nih pumh uktu, keimah cu pumhuk changtu ka rak si. Cu lio i rikhawt cu zohchia ngai a rak si. Kuttialtawi cazi hmanh kha cu rikhawt ruang ahcun ka rak holh chih. Hi hi a hlan i a rak si ning kha kan chimhmi hna a si. Hi kong hi a tu kan tuah ah hin ruahawk a si tiah ka ruah.

 Pumhuk Upa A su a tunmi cu: “Laitlang (Chin Special Division) Mangki zung cu Hakha i umawk ah 1949 kum ah Council nih an rak khiah cia bang in a rankhawh chung lamsul in tuanawk” ti a si.

 U Mang Cin Khup (Tedim) Pumh Uktu Upa, kei ka al duhmi cu Mangki zung cu Falam i chiahmi kha Hakha i umawk a si ahcun acozah lei in a dihmi a tam lai tiah ka ruah.

 U Ral Hmung (Hakha) Pumh Uktu Upa, Atu zong ah Mangki zung a thar an sakmi a um rih lo tiah ka ruah.

 U That Hlaing (Paletwa) Hi kongkau he pehtlai in atu Inn cu Mangki zung i a ngeihmi inn a si lo. Chikkhat ca lawng a si rih. Cu caah zei hmanh ahleivuang in a dih lai tiah ka ruat lo.

 U Thang Lian (Falam) Tlunkalnak ah dihawk a um ko.

 U Mang Cin Khup (Tedim) Hakha nak in Falam hi a laicer tiah ka ruah. Zei caah tiah khuazei lei kan kal hmanh ah Falam in kal a si. Falam i chiah lo a si ahcun Rangoon(Yangon) ah chiahawk ah a tha tiah ka ruah.

 Parlimen Adunvun (U Tun Aung) - Hi kongkau ah hin parliamen upa pakhat khan in ka chim duhmi cu, keimah pumpak in ruahnak ka pek duhmi cu zeitipoh a va si zong ah Mangki zung cu sak piak awk a si cang tiah ka ruah. Khuazei i sak a si hmanh ah a khantling bak in biakhiah in tuah awk tha a si tiah ka hmuh. Kan tuah tik ah a ho mithmai hmanh zoh loin a khantling bak in tuah ah a tha tiah ka ruah. Abiana ah parliamen upa U Ral Hmung mithmai zoh in cu kha ti bantuk umawk a si lo. Hnatlak a si le hnatlaknak bang hnatlaklo a si le hnatlaklo bang a khan bak in biakhiah in tuaktan tein tuah ah a tha lai tiah ka ruah. Cu ti lawng ah a hnu ah a tha lai. Tuaitamnak a um lai lo.

 U Hau Za Lian (Tedim) Hi kong hi tlawmpal te ceih ve ka duh. Ka vun ceih ahcun abiana ah thlangleimi nih Mangki zung ah an kal lai. Mangki zung cu Hakha ah a um a si ah cun Falam kha pal pah a si thiam thiam lai. Hakha cu a laicer a si ko nain tlawnkalnak lamsul lei in a tha ngaingai lo. Cu caah lam sial hnu tlawnkalnak a that tik ah tiah ka ruah. Tlawnkalnak a that rih lo ahcun Falam tu ah chiah rih ah a rem cang hnga.

 Parliamen Adunvun (U Tun Aung) - Cu caah kei cu ka alnak a si. Khuazei zawn asi hmanhah hi ti kan chiah ko ah cun a umthutnak le tlawnkalnak ah harnak an tong lai tiah ka ruah. Atu te ah nawlpatnak he ka chim bantuk in ralthat ngai in tuahter kan duh ko hna. Cu caah kan nih nih fiangro in tuah ah a tha lai tiah ka ruah.

 U Hau Za Lian (Tedim) - Kei ka ceihmi cu tlawnkalnak lamsul zoh in ka chimmi a si.

 Pumh Uktu Upa Acozah lei in vun let tuah uh.

 Vuanci (U Za Hre Lian) - Pumh Uktu Upa, hi kongkau he pehlai in parlimen upa pawl an ceihmai cio cang. Hi kongkau hi a su a tungtu parlimen upa nih pawlitik le a pengmi bupi kha hmuhsakawk kongkau pakhat chuaklak in a tuah tiah ka ruah. Mangki zung cu Falam ah zei caah dah an chiah ti kha tlawmpalte ka vun fianh duh.Luatnak (Lutlatzi)kan hmuh hnu 1950 kum ah parlimen upa U Ral Hmung amah hrim te a rak zuangchuk i vuancichok he an i tong. Cu tik ah vuancichok U Nu zong nih Mangki zung kha rianrangtein thialawk ah nawl a rak pek. Cu ti nawl a pek hnu ah Mangki bawi a simi U Thein Maung nih Mawlaik in Falam ah a kal. Biadang in chim ahcun Falam lei thialkamnak kha vuancichok a nawl in a si. Parlimen upa nih na chimmi 1949 kum ah Council ah bia an rak khiah na timi cu cu lio ah an rak tuah awk a si. Sihmansehlaw cu lio ah Lai vuanci zung zong nih an rak tuah tuan lo ti a si caah Council zong a tu le a tu a rak ithleng lengmang cang, Laitlang vuanci zong a rak i thlen lengmang tik ah ahlan lio i an khiahmi cu a tu ah tuahthanawk a hau ti lo tiah ka ruah. Cuhlan lio ah an rak tuahtuan tilomi asu cu amah tein a rawk, a ziam cang. Hi hi Upadi a kalningcang in ka fianhmi a si. Keimah khan cun Laitlang Mangki zung kha Hakha lei thialawk ah ka duh ko. A si nain asikholo tiah ka ruah. Zei ca tiah Mangki cu Laitlang pumpi (Chin Special Division) caah tuanvo a ngei. Uknak lei in siseh, tlawnkal pehtlaihnak lei in siseh, tangka leikap in siseh, zohchun in tuaktan tik ah Falam hi a dongkhang deuh ko. Cun pakhat fawn ah Mangki zung cu Zipeng zung umnak ah a um. Laitlang ah Zipeng zung a umnak hmun 2 lawng a um. Cu ti a si tik a chaklei Zipeng zung umnak, chiah lo ahcun Fonhton Ram Cozahpi nih a hna a tla lai ti a si ahcun chiah khawh a si lo. Cu caah Mangki zung kha Hakha ah chiahawk timi cu zeihmanh a hlei lai lo. Cu caah hi a su hi tunloawk ah kannawl duh ko. Hi bantuk a su zong hi Acozah nih cohlan awkah a har ko.

U Ral Hmung (Hakha) Pumh Uktu Upa, Lai vuanci i a fianhmi cung ah ka leh hmasa hnu ah ka tunmi a su ka hnuhthan le thanlo cu nawlpatbu in chim ka duh. Hakha ah Mangki zung chiahawk a herh a hau ko. Politik (naingnganzi) laihnak phun cu a si ruam lo. Keimah cu mibupi aiawhtu ka si caah mibupi duhnak in ka tuahmi a si. Cun Falam i chiah zong ah siseh, Hakha i chiah zong ah siseh, ahleilo ti cu a si zong a si ko lai. Hakha i chiah zong ah phaisa a dih ko lai, Falam i chiah zong ah phaisa a dih ko lai, Zipeng zung umnak ah Mangki zong chiah a si lai timi tu cu Upadi chung ah a um lo tiah ka ruah. Kawlram he Laitlang tel chih in Mangki 7 an um. Cu Mangki hna cu Zipeng zung a umnak lawng ah chiah a si lo. Cu caah keimah nih zei ka chim zong ah acozah nih a cohlan lo ahcun ka chimmi cu alaka a si ko lai. Council nih zei an khiah hmanh ah nawl adihlak cu vuanci kut cung ah a um si kaw ...

 Vuanci (U Za Hre Lian) Cu ti cun a si lo dah kaw. Council nih bia an khiah ahcun kannih nih cun zulh awk ah timh cia kan si ko. Fonhton Rampi Acozah i polisi biakhiahnak he a cakalh lo ahcun, cohlan awkah timh cia kan si ko.

 U Ral Hmung (Hakha) Pumh Uktu Upa, cu cu a phunglam men cun a si ko lai. Biatak kut-tham bia ahcun ka chim kho lo. Hi a su hi Acozah nih hnukthan an ka ti lo caah kan cohlan lai maw, ka hnuhthan lai maw? Zeitin ka tuah lai ka chim thiam lo.

 Pumhnak Upa Hnuhthan a si le ka hnuh than tiah chim. Na hnuhthan khawhlo a si zong le ka hnukthan kholo tiah chim.

 U Ral Hmung (Hakha) - Acozah nih zeihmanh an chim lo tik ahcun zei dah ka tuah lai.? Coun cil nawl si ko seh! (Asu kha Council nih hnuhthannak nawl an pek).

 1958 kum i Laitlang khualipi Mangki zung kongkau an ceihmaimi rikhawt cu hi vial hi a si 1949 kum ih Chin Council Upa hna cu Vuanci Pu Vawmthu Mawng (Kanpetlet), Council chairman Pu Lian Thum (Hakha), Capt Mang Tung Nung (Tedim), Pu Hlur Hmung (Falam), Pu Sang Ning (Matupi), Pu That Hlaing (Paletwa) lawng an rak si rih. 1952 kum hnu in pa 14 an si.

 Chin Council nih Laitlang khualipi thialnak nawl an rak ngeih lo hi cu khuaruahhar awk a si lo. Ahman ko. Lai Vuanci thimnak hmanh ah Lai parliamen zapi nih hnatla tein vuanci siseh tiah an thimmi pa zong Fonhton Ram Cozah Vuancichok a hnatlakpi lo ahcun tuan khawh a si lo. Cucu Ram Uknak Hrampi Upadi (Achikhan Upadi nambat 191(2) nak ah Vuancichok a hna a tlak tik lawng ah Thamada sin ah vuanci min cu a pek lai tiah an rak suaimi a um. Lai Council nih Laimi thihnunnak caah bia an khiak kholo tinak a si ko.

Cuti a si caah 1947 kum lio i Kawlram chung ah Mangki peng pakhat in i tel ve awk ah a hna a rak tlami Lai hruaitu upa vialte (Pu Vuawmthu Mawng zong a tel) nih 1962 kum ah Federal State halawk ah an hna a rak tla dih. An rak hal tak tak. An ceihmai lio ah General Ne Win nih aanaa a lak i Tawhlanzi Council uknak ah a tla i Federal le rallo zong chim ngam a rak si ti lo.

Laimi parlimen upa le khua nupa vialte hna nih Laitlang khualipi cu Laitlang ah umawk a si tiah an rak zumh. An rak hal. An rak hmuh. Acunglei kan hmuh cia bang General Ne Win nih Tawhlanzi Council Uknak chan ah (1962 thawk in) Laitlang ah Lai khualipi a um cu a dongkhang a zoh a dawh ko tiah a rak dirpi ve i U Nu nih Falam ah a rak timi tu kha Hakha ah a relrem deuh tiah bia a rak khiah. Laimi zapi nih lawmhawk in an rak ruah. Kalemyo i chikkhat a um chungmi Chin Uzi Aphwe kha Hakha ah an rak thial. Harnak le chambaunak tlawmpal a rak um nain General Ne Win nawl ngaih lo cu a rak si kho lo.

Pu Ral Hmung a thih hlan ah a rak chim zungzal, a rak dirpi ngammi Hakha i Lai khualipi a um a zanmang manh cu kumsau nawnpi a hmuh manh. Laitlang khualipi cu Laitlang khua pakhat ah a um cu Laimi zapi nih kan lawmh dih ko. Khua zei zawn deuh ti zong kanmah ka a kiak kho ngaingai lo nain miphun dang nih zohrem deuh in tlang an kantlakpiak ve ko tiah a lang.

Bia le lam tlai (biapu le lampha) tiah Laitlang hmun pakhatkhat i kan khualipi a um cu zohrem le theihnuam a si bang Laiholh pakhatkhat hi zapi hmanmi tlangholh ah thim kho u si law zei tluk in dah a dawh hnga. A that hnga.

Chin tiah Kawl nih cun an kan auh i Lai - Zo - Asho - Cho, Matu, Khami tiah holhte phunphun in a aumi Laimi vialte nih phunkhat kan si ti hi fiang u si law Laiholh a simi holhte pakhatkhat hi khuazei holh poh a si ah hmangti u si law kan thazang a um deuh hnga lo maw? Mi phundang zong nih an kan zenh deuh lai lo maw? Asiloah kan khua cio le kan holhte cio in dah zute bang mahkhur chung ah kan lu kan lei lai i leng kan chuah tik ahcun tihphang lemgmang le hawi hngar in dah kan um rih ko lai. Lai a timi nih cun Laiholh a simi poh cu cohlan awk a si ko lo maw? Khua kau deuh in zoh in khua fak deuh in ruah cio a hau ko.

Lai khualipi Laitlang khua pakhat i a um cu a tha, a dawh na ti ve ko lo maw ka dua Laimi 

KUR BUNG BEL( Falaam holh in Laituanbia)

Khaw pakhatah hin tlangval pakhat Kur Bung Bel tii mi a rak um. A hmel siat zia cu minungih sim thiam ding lo tiangin a sia. A ruang le raai ah khatlam le khatlamah a eu ton. A ruh le cang khal hi a ngawi khelhkhelh. A mit thuk zia cu toruah hman sur sehla a hmai a cin kim lo ding. A hnar le a kawi ngeenngeen. A hmurvun a sah si i a pir hliauhliau. A mitmen le a cau fawn. A biangruh khatlam le khatlamah a ki deldel i a hmai khal a peensawl thluh. Nuunau fala cu vun sim hrih lo, a mipa pi hmanin duhtu le rualpi tha tu a nei lo. Curuangah nupi a tong thei lo i amah ten a pahmei.

Nikhat cu a umhar le a lunglengin ihkhunah a zau I khua a ruat phah rero laifangah Caaicim (zinghnam) pakhatin a luanglu a zawhih a vak rero a hun hmu. A hung tho i caaicim cu a kaai i ka ei awkah ka that ding ti`n a ruat. A thah zik tikah a caaicim te cun, “Ka pu Kur Bung Bel, zaangfah te`n i thlah hramhram aw. Nupi ka lo hawl sak ding” a ti. Kur Bung Bel in a zum thei lo. Caaicim in ziangti lamin nupi a hawlsak ding tii kha a ruat baan lo. Asinan caaicim cun zangfah a dil rero. Kur Bung Bel khal cun khua a ruat i zangfahzaa a tii ruangah a thlah sal.

Caaicim khal cu a feh vivo i inn pakhat fala pathum umnak inn ah a va lut i a nu le a pa an rak um. Cu te nuupaa hnenah cun, “Kur Bung Bel pasalah nan fanu pakhat talin an neih lo a si le nan cikuangin nan cimit ding” a tii i a tlan hloh san ta. Fala nu le pa cu an thin a pit. An fanu le pawl an zohah Kur Bung Bel vek nei dingah cun pamhmai an ti. Tlangval thatha le mi dawhdawh neih tumnak i laiah Kur Bung Bel ngelcel duhdawtu le zangfahtu hman nei lo, an makpa (tupaa) ih hung cang ding cu. An neih lo le an sungin an cikuangin an thi thluh ding hmunhma fawn si. An thin helh a kam. An fanuu pawl hrang ah ruah sakah an thin a nuam thei hrimhrim lo.

An fanu upa bik cu lo feh nakin a rung thleng. A nu le a pa cun, “Nuute, kan cikuang cimih maw Kur Bung Bel thawi neihawk na duh?” an rak tii. An fanuu te khal cun, “Kur Bung Bel neih hnak cun kan sung i thih le thih….” A tii san. An sungzaa i thih ding cu an ruat ban si lo. An fanu a lailak kha a rung thleng laalaa. “Nuute, Kur Bung Bel neih maw kan sungzaa i cimih na duh deuh?” tiah an rak sut ve. An fanu te khal cun, ”Kur Bung Ble thawi neihawk hnak cun kan sungzaa i cimih khal ka duh deuh” a tii san ve. A nu le a pa cu an bei a dong siinsiin. An thi thluh ngaingai ding maw si ding?. An nauta bik nute an rak hngak.  An nauta bik nute`n a duh lo pangah cun an sungzaa in an thiral thluh thlang ding. An fanu te cu a rung thleng.  A thlen vete cun thudang ziang an sim man hlanah, “Nute, kan sungzaa i cimih maw Kur Bung Bel pasal i va neih ha na duh deuh?” tiah an rak sut ve. Anih cun, “Kan sungzaa i cimih i thih thluh hnak cun ka va nei ding” a tii. Neih ding cu a lung a kim ko nan, neih lo le an thih thluh fawn si an fanute cu an ruahsakah har an tii sak lutuk lawmmam i tahpi tlakin an thei. An fanu te`i hrangah cun thih thawn thuhmunin an ruat.

Cuti`n an fanuute cu Kur Bung Bel thawn an nei aw. Mai duhzawng va si lo i tluunah hmek a hung siat siinsiin cun fala nu te`i hrangah innsang nomnak le aipuannak a va har ve. Van zohah a sang i, lei zohah a pit fawn si an tii bangin an innsangah lungawinak hrimhrim a um lo. Thih a tih ruangah har duahdo in a tuar men.

Nikhat cu an khawsenin ngan kan thliar ding an tii i tikua ah an feh thluh. Kur Bung Bel khal cu a tel ve. Hru an sut i ngaleng thatha an thi i an kai zok rero. Kur Bung Bel khal cu tili kawngah ngathaisawn thawn an tongaw i a kaai ve. Ngathaisawn cun, “Ka pu, zaangfah te`n in thlah hramhram aw. Na hmelsiatnak hi ka lo eer ding” a tii. Kur Bung Bel cun, “Ka hmelsiatnak hi rem theih le eer theih a si nawn lo ding” a ti san. Asinan ngathaisawn khal cun, “Kan pawn I hnahthing zianghman i daai dah lo mi khi va tot aw la kan saklam tili zianghman daai lo sungah khin ka lo kholh ding” a ti.

Kur Bung Bel cun tili khatlam kap i zaanthing hnah cu a va lak hnuah zianghman i daai dah lo tili thiang sungah cun an feh i ngathaisawn cun Kur Bung Bel cu a kholh i a hnah lak mi cun a zuut a zuut i a hnahthing i daainak hmuahhmuah cun a taksa kha an hung no. An mawi deuh siin.  Cuti`n a dangdang a rawtsak vivo hnu ah tlangval hmelmawi ngaingaiah a hung cang. Hipa hi Kur Bung Bel a si ti hman theih thei nawn lo ding tiangin a hung tha sal. Kur Bung Bel cu a lung a awi tuk i ngathaisawn cu lungawi te`n a thlah sal.

Kur Bung Bel cu a tha lutuk thlang i a mipa pii hmanin a zoh an khop thei nawn lo. An pawl ngaih thlang, a kiangkapah an herh aw zok rero. Zaanlam khua a siimin an nga kaih cia phur in an tlung so. Kur Bung Bel cu a nupi-in innka hramin a rak zoh i a thlen ding khua cuanin a rak hngak ringring. Asinan Kur Bung Bel a va thleng cu a rak theithiam nawn lo. Kur Bung Bel cu a thil khal cawisaktu um nawn loin amah te a thum. A nupi cun mangbangin a zoh zok rero men. Khuilam mikhual ha a si ding ti`n a ruat men. A pasal ra tlung ding cu a hngak i kawtthler lam cuanin a ding ringring. Kur Bung Bel khal cu a mang a bang thlang i, “Ziangha na zoh i khua na con” ti`n a suh. A nupi khal cun, “Ka pasal ra tlung ding ka hngak” a tii. Kur Bung Bel cun, “Keimah hi ka si” a ti nan, an nu cun a zum thei lo. A nupi in a zum thei nawn lo tikah Kur Bung Bel cun, “I zum lo a si le ka sur pawl tla khi vung zoh hnik aw la” a ti. A bawm sung vung zoh na khaw a pa`i sur a san mi le an mai thil le rii pawl a vung hmu. Cui si cun a zum thlang i a lungawi lutuk le a aipuang kha a pasal zoh phah cun a thilri pawl cu thaten a ret khawm hai. A lungawi lutuk hi umngaihnak thei loin a mang tla-ah maw a ruat aw. A thupte`n a nuai aw zok rero. Asinan a mang cu a si si lo.

Kur Bung Bel cun, “Ka pui` sur kan san mi khaa ngate thawn vun pe phah aw” a ti. A nupi khal cun a pa te coih ding nga cu kheengin a keng i an sur thawn a hei pek. An sangkaih sin, “Khah…nan sur; ngate tla ka lo coih” a tii i a dunglet hoi in a tin sal vurvo. A nu le a pa cu an mang a bang. Ni dangah a nu le a pai` inn a leng hi tin sal ding khua a ruah nakah caan saupi a rei theu. Tuizan bul ziang a cang ha si ding… an ti. An fanu upabik cu ”Va zoh aw” an ti. Va zoh na khaw tin a thiam nawn lo i a tapbang ta. Tin ti a neih nawn lo ruangah a naunu an hi thlah sal. Anih khal a va tapta ve. An mang a bang i a nu a va pok. A nu khal cu tin a thiam nawn ve lo i an nufa thum cun an tang thluh. An pa bik a mang a bang thlang i “Cubang i thil cu ziang an cang ha…tin va zoh khaw zohthanungzaa a makpaa (tupa) cu an sungzaa in an rak hil vialvi kha a va hmu. Cutin an pa cun an sungte`n a va hruaisuak sal. A u nuu pahnih cun an naunuu te cu an nahsik. Anmai pasal dingah an duh sal nan a cang thiam nawn si lo. Awloksong vansang laamin an um.

Nikhat cu Kur Bung Bel cu Kawlah puanbuk ka phur ding a tii i khualtlawn a tum. A feh hlanah a nupi cu, “Ka hung tlun sal lai hlan lo innlengah rak suak aw hlah, na u le pawlin an lo that ding” ti`n a tiam ta hnuah a khualtlawn sung ei-in ding ziang hmuahhmuah a tuah sak thluh ta. A nupi cu naupai hrin thla pi thawn khual a tlawn san ta.

An pa a feh liam cun a u nuu cu a ra i, “Ka nau aw…nan vok in fate a nei” a va ti. A naunuu cun, “Ka hmu zo” a rak tii san. Tawkfangah, “Nan sia in fate a nei, ra zoh hnik” a ti laalaa. A naunuu cun, “Ka hmu zo” a ti san thotho. A bum thei lo. Netabikah cun an kawtka thingpi parah pepawk a sih i a vawk. Cu ti i a vawk phah cun, “Ka nau aw ra suak hman ka pepawk seepawk laiah Kawlrawn in nan pa a hung tlung ka hmu” a ti. An pa cu hmuh duh ve tuk thlang khaw, “Khui maw” a tii i a va suak. A u nu cun a pepawkah cun a to ter i a seep. Naapin a seep a seep i a seep thlak. Kawhrawn sungah a tla. A tlaknakah cun a naute khal cu a suak.

An nufa te`n an suak thei nawn lo i cui hmunah cun an um ta. A u nuu cu ka naunuu a thi zo ti`n a ruat i Kur Bung Bel ih nupi ka si thlang ding titahratin a pumah thawlpi a beh i farai bangin a rak thuam aw. A tlak thei lonak dingah puansia in a tawn hrem. A umzia ah farai a bang ve thlang i Kur Bung Bel kha a khual tlawn zikah an nu naupai in a taanta ruangah a ra thlen sal tikah a nupiah i ruat seh tii nakah a si. Cuti`n Kur Bung Bel ih innpi cu a rak hngak.

Nikhat cu Kur Bung Bel cu a hung tlung so ve. An khawhnar a thlen tikah liilawn hnuai horkuam sungah cun a nupi cu naute thawn a vun hmu. Kur Bung Bel cun, “Khatawkah ziang ha nan tii” a vun ti. A nupi khal cun, ”Ka u in in thlak a si hi” a rak ti. A bawm a thum i an nufa te`n a vung cawi i a puanbuk sungah a san i a phurh.

Inn a va thleng i a nupi pian kengin a nupiih u nuu cu a va hmu. Kur Bung Bel cun, “Tu ka nupi cu ka nupi hlun a va bang lo ve” a ti. A nupi khal cun, “Ziangruangah maw?” ti`n a sut. Kur Bung Bel cun, “Na ti a hal ding ti zuha mi pek thiam ta lo” a ti. A nupi khal cun, ”A si ngai e ka hngilh pang a tii i a vung pek. Tawkfang ah tui ka nupi cu hlaan i ka nupi a va bang lo ve a ti thotho. A nupi khal cun, ziangruangah tiah a sut sal. “Na khualtlawng bangah na ril a rawng ding tii i rawl pek thiam ta lo” a ti. “A si ngai e” ka hngilh pang” a ti laalaa. Tawkfang ah, ”Tui ka nupi cu a hlaan i ka nupi a va bang lo ve” a ti thotho. Ziangruangah tiah a sut sal laalaa. Kur Bung Bel cun, “Ziangha na phurh tii i ka thil phurh tla suah le zoh tum ta lo” a ti. A si ngai e ka hngilh pang” a tii i an pai` puanbuk phurh cu va kau na khaw a naunuu kha a va hmuh. A ningzak tukah a lau i “Phui law” a tii, a sangka lam hmanin tlan ngam loin hmuancar lam ekhmunin a dawp suak i ningzak in a pai` inn ah a tin hlo.

 Kur Bung Bel cu a nupi a fate thawn lungawi le nuamin an rung um ta dah.

 “Thuanthu roling khawkham an sim bang,Ngathaisawn eer Kur Bung Bel an tii”tiah hlasak nakah lehhnu tiang an run hmang ta dah.Cu vial , Nge na ti maw ti lo hme................? Mangttha  ko ne.